Thăm miền đất Phật vùng Dâu

Thứ ba, 25/02/2014 - 09:11

 

Thăm miền đất Phật vùng Dâu

 

Nằm bên bờ Nam sông Đuống đỏ nặng phù sa, chùa Dâu và hệ thống chùa Tứ Pháp vùng Dâu nằm trên địa bàn của 3 xã: Thanh Khương, Trí Quả, Hà Mãn, thuộc huyện Thuận Thành.

 

Mật độ phân bố của các chùa Tứ Pháp chỉ cách nhau trên, dưới 1km theo đường chim bay bao gồm chùa Dâu, chùa Đậu, chùa Tướng, chùa Dàn, chùa Tổ. Từ lâu đời, hệ thống chùa Tứ Pháp đã có quy mô kiến trúc to lớn bề thế với các tòa ngang dãy dọc, với các lớp mái ngói đao cong uốn lượn duyên dáng; được tọa lạc trên những khu đất có phong thủy tốt như: Cao, rộng, phẳng, thoáng, đẹp; cảnh quan thiên nhiên tuyệt đẹp như: vườn tược cây cối quanh năm tươi tốt, ao hồ tụ thủy, ruộng đồng, nhà cửa, phố xá bao quanh, thanh bình, yên ả; lại có các đường giao thông liên tỉnh, liên huyện chạy qua, rất thuận tiện để quý khách từ mọi miền hành hương về đây nghiên cứu, tham quan, chiêm ngưỡng.

Chùa Dâu và hệ thống chùa Tứ Pháp vùng Dâu-Luy Lâu được khởi dựng từ thế kỷ II đầu Công nguyên.

Chùa Dâu (Diên Ứng Tự) nằm ở trung tâm của vùng Dâu, sát chợ Dâu, phố Dâu. Từ xa xa, đã nhìn thấy chùa Dâu với những lớp mái ngói đao cong uốn lượn bay lên và cây tháp Hòa Phong cao vút đứng sừng sững hiên ngang giữa trời, vì thế mà trong dân gian truyền nhau câu ca: “Dù ai đi đâu về đâu / Hễ trông thấy tháp chùa Dâu thì về”. Tháp Hòa Phong cao lớn đứng trước Tam Bảo của chùa có ý nghĩa để thu hút mọi người từ muôn phương hướng về nơi đất Phật cổ xưa, vừa có ý niệm cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng phong đăng hòa cốc, người khang vật thịnh.

Vào thời Trần, chùa Dâu được trùng tu mở rộng với quy mô rất lớn theo kiểu “chùa trăm gian, tháp chín tầng, cầu chín nhịp” và đến thời Hậu Lê, Nguyễn tiếp tục được tôn tạo. Năm 2011, được sự quan tâm của Đảng và Nhà nước, chùa Dâu được trùng tu. Trong quá trình tu bổ, nhiều cấu kiện kiến trúc điêu khắc là dấu ấn của các thời Trần, Lê, Nguyễn được gìn giữ tối đa theo nguyên tắc “nguyên gốc” để làm chứng tích cho sự trường tồn của ngôi chùa gần 2000 năm tuổi.

Chùa Dâu gồm nhiều công trình được xây dựng trên một trục thẳng, hướng Tây Nam, có bình đồ kiến trúc theo kiểu “nội công ngoại quốc” gồm các công trình như: Tam quan, Tiền thất, tháp Hòa Phong, Tam Bảo, Hậu đường, hai dãy hành lang và các công trình phụ trợ khác là nhà mẫu, nhà tổ, nhà khách, vườn tháp, ao chùa. Đến chùa Dâu, đi qua Tam quan, Tiền thất, tháp Hòa Phong là đến ngôi Tam Bảo bề thế kết cấu chữ “Công” gồm 3 tòa: Tiền đường là nơi có hai tượng Hộ Pháp to lớn đến gần nóc nhà đứng canh cửa nhà Phật nhằm khuyến thiện trừng ác và tượng Bát Bộ Kim Cương với nghĩa bảo vệ Phật pháp. Thiêu Hương là nơi có các ban thờ: Thập Điện Diêm Vương, tượng Mạc Đĩnh Chi (người có công trùng tu chùa vào thời Trần)…

Trung tâm Thượng điện là ban thờ Đại Thánh Pháp Vân Phật (gọi tắt là Pháp Vân). Ngài tọa thiền trên tòa sen, đặt trong khám thờ lớn chạm rồng và sơn son thiếp vàng rực rỡ. Tượng có thân hình to lớn nhưng thanh thoát (cao 1,57m, vai rộng 0,65m, đùi rộng 1,15m), trong thế ngồi bán kiết chân phải gác lên chân trái để lộ bàn chân, trên tòa sen nở rộ. Đầu kết tóc thành các cụm xoắn ốc nhỏ đen nhánh, giữa trán nổi lên quý tướng của Phật, tai to chảy dài, lông mày cong, mắt nhìn xuống nhân từ, mũi dọc dừa, miệng mỉm cười nhân hậu. Cổ cao ba ngấn. Vai rộng, ngực nở, bụng thon. Váy có nhiều nếp, thắt lưng ngang bụng. Tay phải giơ lên ngang ngực trong lòng bàn tay để lộ hạt minh châu (ngọc sáng). Tay trái để ngửa lên đùi, ngón tay kết ấn, trong lòng bàn tay có một viên ngọc sáng.

Toàn bộ pho tượng toát lên hình vẻ của một người phụ nữ khỏe đẹp, nhân hậu, tựa như người có thực trên đời nhưng lại là một đức Phật ở thế thuyết pháp, niệm chú. Toàn thân đều sơn mầu mận chín là biểu tượng của một bầu trời no đủ mây mưa sấm chớp, đó là ước vọng ngàn đời của cư dân nông nghiệp mà vùng Dâu là “cái nôi” của nền văn minh nông nghiệp lúa nước.

Chùa tướng (Phi Tướng Đại Thiền Tự) nằm trọn trong thành Luy Lâu cổ, có cảnh quan vườn tược, sông ngòi bao quanh rất đẹp, là công trình kiến trúc điêu khắc thời Lê Trung Hưng còn bảo lưu đến nay. Chùa xưa còn dấu vết của các công trình kiến trúc theo kiểu “nội công ngoại quốc” gồm nhiều tòa như: Tam quan, Tiền đường, Thiêu hương, Thượng điện, Hậu đường… Hiện còn Thượng điện của tòa Tam Bảo là kiến trúc điêu khắc của thế kỷ XVII. Đó là tòa Tam Bảo có bình đồ kiến trúc kiểu chữ “Công” gồm: Tiền đường , Thiêu hương, Thượng điện, bộ khung gỗ lim to khỏe với các lớp mái đao cong uốn lượn duyên dáng.

Cũng như chùa Dâu, tại trung tâm Thượng điện là tượng “Đại Thánh Pháp Lôi Phật” gọi tắt là Pháp Lôi. Tượng được tạo tác tương tự như tượng Pháp Vân (to lớn, thánh thiện, sơn màu mận chín), nhưng về đường nét to mập hơn và nụ cười tươi hơn. Hậu đường là nơi có nhiều lớp tượng về sau được phối thờ như các ngôi chùa khác.

Chùa Dàn có tên chữ là “Trí Quả Tự” thuộc thôn Phương Quan, xã Trí Quả, được dân gian gọi nôm theo tên làng là “Chùa Dàn Câu”. Chùa Dàn thờ “Đại Thánh Pháp Điện Phật”. Chùa có tổng thể các công trình như sau: Tam quan, sân, Tiền tế, Tiền đường, Thiêu hương, Thượng điện; phía sau là Tam Bảo hậu, nhà tổ, nhà mẫu, tháp mộ, vườn tược cây cối bao quanh sầm uất thâm nghiêm. Tam Bảo thượng (được dân làng gọi là Đình thượng và Thượng cung) là công trình kiến trúc điêu khắc của hai thời Lê, Nguyễn còn bảo lưu được khá nguyên vẹn đến nay, có quy mô lớn, bộ khung gỗ lim to khỏe; trên tất cả các bộ phận như: Đầu tư, cốn, bảy đều được chạm khắc các đề tài “tứ linh” và nổi trội là hình ảnh của Rồng với những đao mác dài bay ngang mang phong cách nghệ thuật thời Lê Trung Hưng, tinh xảo, nghệ thuật. Cũng như chùa Dâu, tại trung tâm Thượng điện là tượng “Đại Thánh Pháp Điện Phật” gọi tắt là Pháp Điện. Tượng được tạo tác tương tự như tượng Pháp Vân, nhưng về kích thước nhỏ hơn một chút và đường nét thanh mảnh hơn. Sau tượng Pháp Điện còn  có nhiều pho tượng khác về sau như bộ tượng Ngọc Hoàng-Nam Tào-Bắc Đẩu thể hiện sự dung hội tín ngưỡng.

Chùa Tổ (Phúc Nghiêm Tự) thuộc thôn Mãn Xá, xã Hà Mãn, có cảnh thiên nhiên là vườn tược, ao hồ, cánh đồng rộng lớn bao quanh tuyệt đẹp. Chùa Tổ được khởi dựng từ lâu đời, nhưng đã qua nhiều lần trùng tu tôn tạo. Hiện chỉ còn tòa Tam Bảo Thượng là công trình kiến trúc của thời nguyễn còn bảo lưu khá nguyên vẹn, gồm: Tiền đường, Thiêu hương, Thượng điện. Chùa Tổ thờ Phật Mẫu Man Nương sinh ra Tứ Pháp (Pháp Vân, Pháp Vũ, Pháp Lôi, Pháp Điện). Truyền rằng chùa được xây dựng trên đất của ngôi nhà ông bà Tu Định là thân phụ và thân mẫu của Man Nương.

Trung tâm Thượng điện là nơi thờ Phật mẫu Man Nương. Tượng Mẫu được tạo tác trong tư thế ngồi thiền trên tòa sen giống như các tượng Tứ Pháp, nhưng dáng vẻ già nua, toàn thân phủ một lớp sơn mầu mận chín đầy vẻ huyền bí. Phía sau trên cao hơn là tượng ông bà Tu Định là thân phụ (Thánh phụ) và thân mẫu (Thánh Mẫu) của Man Nương. Tượng Thánh phụ toàn thân sơn mầu nâu sẫm, áo cà sa khoác chùm kín đùi, chân trái chống, chân phải gác lên. Thánh Mẫu đầu đội mũ vương miện, chân phải chống, chân trái gác lên, toàn thân sơn mầu nâu đậm, áo cà sa khoác ngoài. Góc bên phải của Thượng điện là ban thờ sư tổ Khâu Đà La đầu cạo trọc, khuôn mặt từ bi, tai dài, ngồi thiền trên tòa sen, áo cà sa khoác ngoài. Ba pho tượng (ông bà Tu Định và sư Khâu Đà La) là những trang sử kể về sự tích lai lịch của Phật mẫu Man Nương. Chùa Tổ hiện còn bảo lưu được nhiều cổ vật như: tượng thờ, bia đá, sắc phong… Đặc biệt là tấm bia đá có tên “Phúc Nghiêm tự sự tích bi” được soạn vào năm Cảnh Hưng thứ 12, đến năm Tự Đức 26 (1873) khắc lại, nội dung cho biết sự tích của Phật mẫu Man Nương và hệ thống Tứ Pháp, cũng như sự linh thiêng nổi tiếng của hệ thống chùa Tứ Pháp, trong đó có đoạn khẳng định nơi đây là trung tâm Phật giáo đầu tiên của nước ta như sau: “Nhớ nước Việt ta Phật phát khởi ở nơi này, sông có thể cạn, núi có thể mòn, việc này không thể mai một”.

Dẫu trải thăng trầm lịch sử, hệ thống chùa Tứ Pháp vùng Dâu đã để lại kho tàng di sản văn hóa khổng lồ quý báu vẫn luôn là danh lam cổ tự, trung tâm Phật giáo cổ xưa nhất của nước ta. Hàng năm, đã có hàng vạn lượt khách trong nước và quốc tế hành hương đến thăm quan, nghiên cứu, học tập, hướng đạo và làm thiện. Vì vậy, chùa Dâu và hệ thống chùa Tứ Pháp của huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh đang trở thành trọng điểm du lịch văn hóa tâm linh hấp dẫn nhất của nước ta.

Đỗ Thị Thủy

 

Source Bac Ninh Online